Jeszcze do końca XIX wieku nikt z ówczesnych badaczy, zwłaszcza z akademickich środowisk Krakowa i Lwowa, nie spodziewał się, iż Wyżyna Krakowsko-Częstochowska kryje w swych porośniętych lasami wzgórzach taką perełkę. Jaskinia Towarna, bo o niej tutaj mowa, była z pewnością znana miejscowej ludności małopolskiej, jak i wszystkim innym ludom, które przemieszczały się w trakcie wędrówek ludów przez te ziemie. Łatwa do zwiedzenia i zlokalizowania Jaskinia Towarna jest na tyle przystępna, iż zajrzeć do niej mogą niemalże wszyscy turyści – także ci, nie będący zapalonymi speleologami lub jaskiniowymi alpinistami.
Krótko o charakterze i dziejach Jaskiń Towarnich
Jak resztą, prawie cała Wyżyna Częstochowska (zwłaszcza jaskinie), tak i Jaskinia Towarna jest produktem geologicznych przemian o charakterze krasowym, czyli powstała dzięki procesom oddziaływania podziemnych wód, najczęściej na skały wapienne jurajskie. Jest dość płaska (fachowo mówiąc; deniwelacja, czyli różnica poziomów, jest nieduża) i dzięki temu dostępna dla wszystkich zwiedzających. Jaskinia Towarna z pewnością była wykorzystywana jeszcze przed epoką brązu, czyli przez ludy kultur łowiecko-zbierackich, jako schronienie przed warunkami atmosferycznymi lub przed niebezpieczeństwami ze strony dzikich zwierząt. Świadczą o tym efekty badań tzw. namuliska, czyli dna jaskini, z okresu międzywojennego, które wykazały albo bytowanie albo pozostawienie tam przez myśliwych z okresu środkowego paleolitu: kości niedźwiedzia, hien jaskiniowych i archetypowych gatunków koni.
Jaskinia Towarna jako element systemu Jaskiń Towarnich
Interesująca nas tutaj Jaskinia Towarna (zwana także Jaskinią Niedźwiedzią) to właściwie pewien fundamentalny człon w naturalnym ciągu jaskiń, składających się jeszcze z Jaskini Dzwonnicy. Już przy wejściu okazuje się, iż Jaskinia Towarna rozpoczyna się obszerną, gościnną salą, której okopcenia stropu i ścian mówią, iż było to schronienie dla myśliwych, pasterzy.
Dalej podążamy ok. 10-metrowej długości korytarzem do sali, która z racji oddalenia (osłonięta przed wiatrami i deszczem) spełniała role swoistej sypialni. Jest ona także przez niektórych uznawana za „właściwą” Jaskinię Niedźwiedzią. To tam spotkamy nie tylko formy naciekowe, lecz rzadkie denne zagłębienia w skale, w kształcie małych studni – wywołane krasowieniem skał. W orientacji wschodniej, z owej sali Jaskinia Towarna przechodzi dalej, stosunkowo niskim korytarzem do Jaskini Dzwonnica. Ów przełaz z naciekami wapiennymi, prowadzący do Dzwonnicy jest uznawany przez grotołazów za najciekawszy fragment tego kompleksu jaskiniowego.